Hayatı

Ebû İshâk İbrâhîm b. Yahyâ en-Nakkâş et-Tuleytûlî el-Kurtubî, 430/ 1030 yılında Toledo’da doğdu. Latin kaynaklarda Arzachel, İspanyol kaynaklarda ise Arzaquiel isimleriyle bilinir. Sanatkâr bir aileden gelen İbnü’z-Zerkâle, bu husustaki yeteneği sayesinde Toledo kadısı olan Tabakâtü’l-Ümem’in müellifi Saîd el-Endelüsî'nin himayesine girdi ve onun için astronomi aletleri yaptı. Gözlem aletleri yapan İbnü’z-Zerkâle, astronomi sahasında yetkinleşmesi için destek gördü, kendisine kitaplar temin edildi. Toledo Emiri Yahyâ b. İsmâil el-Me’mun’un kurduğu astronomi gözlem heyeti üyeliğine atandı, bir süre sonra da heyet başkanı oldu. Ay takvimini esas alan su saatleri imali ile meşhur oldu. Kastilya-Leon Kralı VI. Alfonso’nun Toledo’yu ele geçirmesinden sonra 1081-1085 tarihleri arasında bir vakitte Kurtuba’ya yerleşti ve çalışmalarına orada devam etti. Sevilla hakimi el‐Muʿtamid b. ʿAbbâd tarafından himaye edildi. 8 Zilhicce 493/14 Ekim 1100 tarihinde Kurtuba’da vefat etti. 

Öğretisi

İbnü’z- Zerkâle, teorik astronomi, astronomik tablolar, astronomik aletler, astroloji ve sihir gibi alanlarda telif çalışmalarında bulunmuştur. Astronomi aletleri yapma hususunda oldukça yetkin olan İbnü’z-Zerkâle, Toledo yöneticisi el-Me’mûn için ez-Zerkâle şeklinde isimlendirilen bir astronomi aleti yapmış, bu aletin kullanımını anlatan 100 bölümlük Er-Risâletü’z-zerkâliyye fî ‘ameli’s-safîha mansûbe ileyhi ve’l-amel bihâ başlıklı eserini kaleme almıştır. 1061 yılında Toledo’da İbnü’z-Zerkâle’nin 25 yıl Güneş gözlemleri ve 37 yıl Ay gözlemleri yaptığı rivayet edilmektedir. Teorik astronomi alanında yazdığı eserlerde, sabit yıldızların hareketi, Batlamyus’un Merkür’ün yerötesini bulma yönteminin geçersizliği, Batlamyusçu Ay modelinin düzeltilmesi gibi konuları ele almıştır. İbnü’z-Zerkâle, Toledo Zici’nin hazırlanmasında da büyük katkısı olan isimlerdendir. Bu zicin Arapça aslı kayıp olup günümüze Latince tercümeleri ulaşmıştır.     

Öne Çıkan Eserleri

  • Ez-Zîcü’t-Yuleytalî.

  • Er-Risâletü’z-Zerkâliyye fî ‘Ameli’s-Safîha Mansûba ileyhi ve’l-Amel bihâ.

  • Risâle fî Harekâti’l-Kevâkibi’s-Seyyâre ve Tedbîrihâ.

  • er-Risâletü’l-Câmiʿa fi ’ş-Şems.

  • Makâle fî İbtâli’t-Tarîk elletî Selekehâ Bitlîmyûs fî İstihrâci’l-Bu‘di’l-Eb‘ad li-Utarid.

Kaynak: İslam Düşünce Atlası
Dijital Yapım: MÜSİDER ve TV5 Televizyonu