Hayatı
Tam adı Ebû İshak Burhaneddin İbrahim b. Muhammed ed-Dımaşkî olan İbn Müflih 15 Cemâziyelevvel 816’da (13 Ağustos 1413) Dımaşk’ta Hanbelîlerin yoğun yaşadığı Sâlihiyye bölgesinde doğdu (Nuaymî, 1996, c. 2, s. 46). 810/1407 veya 815/1412 tarihinde doğduğuna dair nakiller de mevcuttur (İbn Tolun, 1980, s. 161; Sehavî, c. 1, s. 152). İlim ile iştigal eden bir ailede yetişen İbn Müflih, ilk eğitimini babası ve dedesinden aldı. Babası Ekmelüddin İbn Müflih (ö. 856/1452) mezhebin önemli isimleri arasında yer almış, dedesi Şerefüddin İbn Müflih (ö. 834/1431) de mezhep riyasetini üstlenmiştir. Kur’ân-ı Kerim’i hıfzettikten sonra aralarında İbn Kudâme’nin el-Mukni’inin de bulunduğu fıkıh ve diğer ilimlerle ilgili öne çıkan eserleri ezberledi. Ömrünün neredeyse tamamını Dımaşk’ta geçiren İbn Müflih aralarında Şâfiî fakih Takiyüddin İbn Kadı Şühbe, (ö. 851/1448) hadis alanında öne çıkmış olan İbn Hacer el-Askalani (ö. 852/1449) ve Kadi’l-ekâlîm olarak anılan İzzeddin Ebü’l-Berekat Abdülaziz el-Bağdadi el-Makdisi’nin (ö. 846/1443) de bulunduğu birçok isimden dersler aldı.
Dımaşk’ta mezhep reisliğini üstlenen İbn Müflih, Eşrefiyye Dârülhadisi’nin yanında Hanbelîler için vakfedilmiş olan Mismâriyye, Hanbelîyye, Cevziyye ve Ömeriyye medreselerinde ve Muzafferî Camii’ndeki halkada ders verdi. Öne çıkan öğrencileri arasında tarihçi Nuaymî (ö. 927/1521), Hırakî şarihlerinden ve İbn Receb’in tabakat eserine zeyl kaleme alan İbnü’l-Mibred (ö. 909/1503) ve Dımaşk’ta kadılık yapmış olan oğlu Ömer b. İbrahim (ö. 919/1513) bulunmaktadır.
Yaşadığı dönemde sadece kendi mezhebinden olan isimler tarafından değil diğer mezhep müntesipleri tarafından da takdir edilen İbn Müflih insanların problemlerini çözmek için, fakihlerin ise danışmak için sık sık kendisine başvurduğu bir isim haline geldi. İlmî faaliyetlerini mezhep taassubu olmadan yürüttü. Bu sayede kendi mezhep müntesiplerinden kaynaklı toplumda ortaya çıkan problemlerin çözülmesinde önemli katkılar sağladı.
İlk defa 845’te (1441-1442) hocası Kadı İzzeddin Abdülazîz b. Ali’ye naiblik yapan İbn Müflih daha sonra Recep 851’de (Eylül-Ekim 1447) bir yıl süre ile Dımaşk kadılığı görevinde bulundu. Bu görevden azledildikten sonra Mısır’da bulunan babasının yanına gitti. Muhtemelen Mısır’da bulunduğu süre zarfında kendisine teklif edilen Mısır kadılığını mazaret göstererek reddetti. Tekrar atandığı Dımaşk kadılığı için 853’ün Rebiülahir’nde (Haziran 1449) Dımaşk’a geri döndü. 863’e (1459) kadar bu görev kendisi ile amcasının oğlu Alâüddin İbn Müflih (ö. 882/1477) arasında defalarca el değiştirdi. Son olarak 863’te (1459) bu göreve atanan İbn Müflih, vefatına kadar Dımaşk kadılığı görevini yürüttü.
Öğretisi
İbn Müflih mezhepte İbn Kudâme’nin el-Mukni adlı eserine yazdığı el-Mübdi adlı şerh ve Hanbelî tabakatına dair olan el-Maksadü’l-erşed adlı eserleriyle tanınmıştır. İbn Müflih’in el-Mübdi adlı şerhi, el-Mukni üzerine kaleme alınmış en hacimli şerhlerden biridir. Kendisi bu şerhi yazma amacını genel olarak el-Mukni’de kapalı kalan hususları vuzuha kavuşturmak ve mutlak olarak zikredilen görüşlerden tercihe şayan olan görüşü göstermek olarak açıklamıştır. Fakat İbn Müflih, el-Mukni’de yer almayan meseleleri de “fer” veya “tenbih” başlığıyla şerhine dâhil ederek eserini sadece el-Mukni’in ifadelerini açıklayan bir eser olmaktan çıkarıp Hanbelî fıkıh ansiklopedisi haline getirmiştir. Müellif eserinde diğer mezheplerin görüşlerine ise nadiren değinmiştir.
İbn Müflih gerek eserlerinde gerekse ilmî hayatında mezhep taassubu olarak tavsif edilebilecek bir tavır içine girmemiş ve Dımaşk’ta bulunduğu dönemde Hanbelî çevrenin riyaseitini üstlendiği için mezhep müntesiplerinin bu yöndeki tavırlarının hafiflemesine yardımcı olmuştur. Kadı Takıyyüddin İbn Kâdî Şühbe gibi Şâfiî bir isimden ders almış olması ve Şâfiî olan Nuaymî’nin ondan ders almakta bir beis görmemesi İbn Müflih’in bu tavrının tezahürleridir.
Öne Çıkan Eserleri
- el-Mübdi fî Şerhi’l-Mukni: thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
- el-Maksadü’l-Erşde fi Zikri Ashâbi’l-İmâm Ahmed: thk. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 1990.
- Mirkâtü’l-Vüsûl ilâ İlmi’l-Usûl: Günümüze ulaşmamıştır.
Kaynak: İslam Düşünce Atlası
Dijital Yapım: MÜSİDER ve TV5 Televizyonu
