Hayatı

Asıl adı Ebü’l-Kâsım Ubeydullah b. Abdullah b. Hurdâzbih el-Bağdâdi el-Fârisî'dir. İbn Hurdâzbih’in ne zaman doğduğuna dair kaynaklarda kesin bir bilgi bulunmamakla birlikte hicrî III. asrın başlarında doğduğu tahmin edilmektedir. Mialdî 820’de doğduğuna dair bazı bilgiler de mevcuttur. İbn Hurdâzbih’in vefat tarihi de doğum tarihi gibi tam olarak bilinmemektedir; miladî 912 ve 913 tarihlerinde vefat ettiği düşünülmektedir. İbn Hurdâzbih’ın babası Halife el-Me’mun (813-833) zamanında Taberistan valiliği yapmıştır. Onun Horasan’da doğmuş olabileceğine dair kaynaklarda birtakım bilgilerin var olduğu görülmektedir. Sonraki hayatı Bağdat’ta geçen İbn Hurdâzbih, burada büyümüştür; farklı alanlardaki eğitimini ve ilmini de yine burada tahsil etmiştir.

Öğretisi

Coğrafyacılığı: Erken dönem İslâm coğrafyacılarından olan ve eserleri günümüze ulaşan İbn Hurdâzbih’in İslâm coğrafyacılarının ilk temsilcisi olduğu kabul edilmektedir. Bundan dolayı bazı kaynaklarda "İslâm coğrafyacılarının babası" olarak sayılmıştır. Çünkü yazdığı el-Memâlik ve’l-Mesâlik isimli Kitâbıyla coğrafya sahasında bir çığır açmış ve eser kendisinden sonra gelecek olan ilim adamları için çok mühim bir kaynak olmuştur. Ataları Zerdüşt bir gelenekten gelmesine rağmen büyük babası, Abbâsîlerin ilk dönemlerinde Müslüman olmuş, İbn Hurdâzbih de bu vesileyle Müslüman bir ailede yetişmiştir. Bununla beraber her ne kadar Müslüman bir ailede doğup büyümüş olsa da yine eserlerinden gördüğümüz kadarıyla Fars kültürünü yansıtmaktan geri durmamıştır. Abbâsîler dönemi gibi ilmî mesainin yoğun olduğu bir dönemde yaşaması İbn Hurdâzbih için büyük bir şans olmuştur. Abbâsî halifelerinin ilim adamları ve sanatkârları himayeleri ve onlara iltifatları sayesinde ilim ve sanat hayatında büyük inkişaflar gerçekleşmiştir. İbn Hurdâzbih de dönemin halifesi el-Mu’temid Alellah’ın (869-892) yakın dostları arasında yer almıştır. Mes’udî (ö. 956), İbn Hurdâzbih’in yazıcılıkta da önde gelen biri olduğunu belirtir ve Arap olmayan milletler ile hükümdarları övdüğü bir eserinden bahseder ki bu da muhtemelen Kitâbü Cemhereti’l-Ensâbi’l-Fürs’tur. İbn Hurdâzbih’in, özellikle İranlıların nesep ilmine katkısından bahsedilebilir.

Musikişinaslığı: Kitâbü’l- Lehv ve’l-Melâhî eserinden de anlaşılıyor ki İbn Hurdâzbih coğrafyada önde gelen âlimlerden biri olmasının yanında mûsikî gibi farklı ilim dallarıyla da ilgilenmiştir.  Başta babasının yakın dostu olan İshak el-Mevsilî (ö.850) gibi devrin mûsikişinâslarından ders alan İbn Hurdâzbih mûsikî de öyle bir noktaya gelmiştir ki, bir mecliste Halife el-Mu’temid’e (869-892) mûsikînin genel çerçevesini çizmiş ve bu alana hâkimiyetini gösterme fırsatı bulmuştur.

Öne Çıkan Eserleri

  • Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-Memâlik: nşr. Micheal Jan de Goeje, Leiden 1889, 1967; nşr. Muhammed Mahzûm, Beyrut 1988.

  • Kitâbü’l-Lehv ve’l-Melâhî. 

  • Kitâbü’l-Edebi’s-Sema’.

  • Kitâbü’l-Cemhereti’l-Ensabi’l-Furs ve’n-Nevafil.

  • Kitâbü’ş-Şarab.

  • Kitâbü’l-Tabîh.  

  • Kitâbü’l-Envâ (Kitâbü’n-Nüdemâ ve’l-Cülesâ).

Kaynak: İslam Düşünce Atlası
Dijital Yapım: MÜSİDER ve TV5 Televizyonu