Hayatı

IX. yüzyılın önde gelen Müslüman astronomlarından olan Ebû Ma’şer el-Belhî, 171/787 Belh’te doğmuş, 272/886 Vâsıt’ta ölmüştür. Belh’te ilk öğrenimini tamamladıktan sonra Bağdat’a giderek burada uzun bir süre hadis ilmiyle meşgul olmuştur. Bu dönemde başta Kindî olmak üzere aklî ilimlerle uğraşan alimleri eleştirmesine rağmen zamanla matematik, astronomi ve astroloji gibi ilimlere ilgi duymaya başlamış ve sonunda zamanının en büyük astronomi ve astroloji alimi olmuştur. Kindî okulunun önemli isimlerinden olan Belhî Kitâbü’l-Ülûf ve Kitâbü İhtilâfi’z-zîcât gibi ilk dönem eserlerine hakim olan İran-Pehlevî kültürünü orta ve son dönem eserlerinde Bağdat’ta etkili olan Grek, Hint ve İslâm öncesi Arap düşünce gelenekleriyle harmanlamıştır. Onun astronomi ve astroloji alanına ilişkin önemli teorileri bu düşünce geleneklerine dayanmaktadır. Böylece Belhî, birbirinden farklı söz konusu epistemolojilerin son kertede tek bir kaynaktan çıktığını savunan düşüncenin önde gelen yorumcularından olmuştur. el-Medhalü’l-kebîr ilâ ‘ilmi ahkâmi’n-nücûm başta olmak üzere bir çok eseri Latinceye çevrilmesi üzerine Ortaçağ Latin dünyasının Albumasar olarak tanıdığı Ebû Ma’şer eş-Belhî, Ortaçağ Avrupa felsefe-bilim düşüncesi üzerinde önemli etkilere sahiptir.

Öğretisi

Ebû Ma‘şer el-Belhî’nin bilim literatürüne esas katkısı astronomi, astroloji ve matematik alanındadır. Ayüstü cisimlerin ay altı cisimleri etkilediği şeklindeki klasik ilkeden hareket ederek astrolojiyi temellendirmeye çalışmıştır. Ona göre gök cisimlerinin hareketleri ve pozisyonları insanların ahlâk ve karakterleri üzerinde de etkili olmaktadır. Ebû Ma‘şer astronomi ve astrolojiyle ilgili çalışmalarında Aristoteles fiziğinden hareket etmektedir. Onun eserlerinin latince çevirileri Büyük Albert (Albert the Great/Albertus Magnus) gibi batılı düşünürler üzerinde etkili olmuştur. 

Öne Çıkan Eserleri

  • el-Medhalü’l-Kebîr ilâ ‘İlmi Ahkâmi’n-Nücûm: nşr. Fuat Sezgin, Institut für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften, Frankfurt am Main 1985.
  • el-Medhalü’s Sağîr (Kitâbü Muhtasari’l Medhal).
  • Kitâbü'l-Kırânât (Kitâbü’l Milel ve'd-Düvel): Augsburg 1489; Venedik 1515. 
  • Kitâbü Tehâvîli Sini’l-‘Âlem (Kitâbü’n-Nükat): Augsburg 1488, 1489 ve 1495; Venedik 1488, 1506.
  • Kitâbü Tehâvîli Sini’l-Mevâlîd: Basel1559.
  • Kitâbü’l-Ülûf. 
  • Kitâbü İhtilâfi’z- Zîcât: Bazı kısımları için bkz. David Pingree, The Thousands of Abû Ma’shar, Londra 1968.

Kaynak: İslam Düşünce Atlası
Dijital Yapım: MÜSİDER ve TV5 Televizyonu