Hayatı

Asıl adı Ahmed b. Muhammed b. el-Hasan b. Muhammed b. el-Hasan er-Rassâstır. Zeydî kaynaklarda müctehid ve engin ilim sahibi eşsiz bir âlim olarak zikredilir. Rassâs 612 yılında doğan Ebü’t-Tayr el-Mehdî-Lidînillah’a hocalık yaptığına göre ondan önce doğmuş olmalıdır. İlmi çalışmalarını ve hocalık yaptığı kişileri de dikkate alarak onun 580-590’lı yıllar arasında doğduğu söylenebilir. 614 yılında vefat eden Abdullah b. Hamza’ya eserinde “kâle imâmunâ” diyerek sürekli atıfta bulunması da bu kanaati destekler. Bu durumda, 614 yılında ders okuyacak kadar olgunlaşması gerekir ki bu da bu tarihten en az 15-20 sene önce doğmayı gerekli kılar. Bu da söz konusu tarihin doğru olabileceğine dair bir işarettir. Rassâs, önce babasından sonra Şeyh Muhyiddin b. Muhammed b. Ahmed b. Velid el-Kuraşî ve el-Hadâiku’l-Verdiyye yazarı Hüsâmuddîn Hamîd b. Ahmed el-Muhallî’den dersler almıştır. Kaynaklarda Abdullah b. Hamza’dan ders aldığına dair bilgi olmamakla birlikte eserindeki atıflar onu da hocaları arasında saymamızı gerekli kılar. Rassâs, beş yüz civarında talebe yetiştirmiştir. Ebü’t-Tayr el-Mehdî-Lidînillah Ahmed b. Hüseyin eş-Şehîd, Vehhâs’ın oğulları Emir Hasan ve Emir Muhammed talebelerinden bazılarıdır. Zeydî usûlünün önemli simalarından biridir. Eserleri oldukça meşhurdur; telifatı üzerine pek çok şerh yapılmıştır. Rassâs’ın aynı zamanda talebesi de olan el-İmâm el-Mehdî Ahmed b. el-Hüseyn eş-Şehîd ile ihtilafı olmuştur; ölümüne azmettirdiği, buna mukabil pişman olup tövbe ettiği kaynaklarda zikredilir. Rassâs, Abdullah b. Hamza’nın vefatından sonra Yemen’de hakimiyet tesis eden Zeydî imamı Ebü’t-Tayr el-Mehdî-Lidînillah döneminde yaşadı; dâî olarak da destek verdi. Kendisinin de hocası Muhallî ile aynı saflarda talebesiyle birlikte Resûlîler ve Benî Hamza ile mücadele etti. 655 yılında Yemen’de çıkan büyük kıtlık nedeniyle San‘a ve Sa‘de’de kitlesel ölümlerin meydana gelmiştir. Bu hadise sonrası talebesi el-Mehdî-Lidînillah’ın tavır ve tasarrufları nedeniyle aralarında çekişme başlamış ve sonunda oluşan ayaklanmada talebesi öldürülmüştür. Rassâs 656/1258 senesinde vefat etmiştir.

Öğretisi

Eserlerindeki vurgu ve atıflar dikkate alındığında Rassâs, genel olarak kendisinden önceki Zeydî ulemânın çizgisini sürdürmüş bir usûlcüdür. Zeydî usûlüne dair temel kaynaklardan kabul edilen Cevhere’de, altı bölümlük mukaddimeden sonra seleflerinin tertibi ile fıkıh usûlünü on baba ayırır; sonra her bapta ele alacağı konuları önceden zikrederek “Ehl-i ilim bu konuda ihtilaf etmiştir” dedikten sonra kendisinden önceki önemli birçok usûlcünün görüşünü ismen zikreder. Bununla birlikte bu nakiller önceki ulemânın eserlerindeki kadar yoğun değildir. Hocası Mansûr-Billâh Abdullah b. Hamza “kâle imâmunâ Mansûr-Billâh” diyerek en çok nakilde bulunduğu usûlcüdür. Bu yönüyle eserin ilk kaynağı Safvetü’l-ihtiyâr’dır. Rassâs Tezkire’sinde Hasan b. Muhammed Rassâs’ın el-Fâik’ini esas almıştır. Faik’in de temeli Basrî’nin Mu‘temed’idir. Eserde Nâtık-Bilhak’ın el-Müczî’si, Ca‘fer b. Ahmed’in et-Takrîb’i ve Rassâs’ın el-Fâik’i gibi önceki Zeydî usûl eserlerine atıflar vardır. Kerhî, Ebû Abdullah el-Basrî, Kâdî Abdülcebbâr ve Ebü’l-Hüseyn el-Basrî müellifin sıklıkla görüşlerine değindiği usûlcülerdendir. Eserde yer verilen diğer isimler önceki usûl eserlerindekinden çok farklı değildir. Bu çerçevede eserde Zeydî, mütekellimîn/Mu‘tezilî ve ilk dönem Hanefî usûlcüler şeklindeki nakil geleneği devam etmiştir. Rassâs’ın Cevhere’si üzerine talik ve şerh olmak üzere şu çalışmalar yapılmıştır:

a. Muhammed b. Halife b. Muhammed b. Ya’kub Hamedânî (ö.675/1276), Ta’lîk alâ cevhereti’l-usûl.

b. el- Bâbî (ö. 656/1258), Ta’lik alâ cevhere li’r-Rassâs.

c. Muhammed b. el-Bânî (ö. 700/1301 [?]), Ta’lîka alâ cevhere fî usûli’l-fıkh.

d. Ali b. Abdullah b. Ebü’l-Hayr (ö. 793/1391), Ta’lîk alâ cevhereti’l-usûl.

e. Abdullah b. Hasen ed-Devârî’nin (ö. 800/1398), Şerhu cevhereti’l-usûl.

f. Ahmed b. Hamîd b. Sait b. el-Hârîsî (ö. 773/1372), Kantaratü’l-vusûl ilâ tahkiki cevhereti’l-usûl

Öne Çıkan Eserleri

  • el-Vasît Şerhun li Kitâbi Cevhereti’l-Usûl.

  • Ğurratü’l-Hakâik Şerhu Cevhereti’l-Usûl.

  • Menâhicü’l-İnsâf el-Âsıme an Şebbi Nâri’l-Hılâf.

  • Minhâcü’t-Tâlib fî Keşfi Esrâri Mukaddimeti İbn Hacib.

  • Cevheretü’l-Usûl ve Tezkiretü’l-Fuhûl fî ‘İlmi’l-usûl: Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye Arşivi, San‘â Yazması.

    Kaynak: İslam Düşünce Atlası
    Dijital Yapım: MÜSİDER ve TV5 Televizyonu