Hayatı
Vidinli Hüseyin Tevfik Paşa, 1832 yılında bugün Bulgaristan sınırları içerisinde bulunan Vidin’de doğdu. İlkokulu ve rüşdiyeyi orada okudu ve on beşli yaşlarında iken İstanbul’a gelerek Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûn’da resim sınıfına kayıt yaptırdı. Sonrasında bilhassa geometri eğitimini tamamlaması için Maçka’daki askerî idadiye gönderildi. Bu okulu bitiren Vidinli Hüseyin Tevfik Paşa, Mekteb-i Harbiye’ye girdi. Mekteb’in Cambridge Üniversitesi mezunu öğretmeni Tahir Paşa, ondaki matematik yeteneğini gördü; ona özel dersler vermek ve küçük sınıfların matematik derslerini verdirmek suretiyle onu yetiştirdi. 1859’da buradan da mezun olup Erkân-ı Harbiye’ye kaydoldu. 1860 yılında mezun olmasının akabinde muallim olarak Harbiye’ye, muallim muavini olarak da Erkân-ı Harbiye’ye tayin edildi. Orada matematik, astronomi ve mekanik dersleri verdi. Bu dönemde Tahir Paşa’nın Avrupa usûlünde yazdığı cebir kitabına türevler ve seriler bahislerini ekledi.
Harbiye’deki görevi esnasında askerî rütbeleri yükselen Vidinli, balistik ve tüfek üretimi ile ilgili incelemelerde bulunmak için Fransa’ya gönderildi. Orada Paris Üniversitesi ve Collège de France’daki matematik derslerini takip etti. Daha sonra İngilizce öğrenmesi için de Amerika’ya gönderildi. İleriki yıllarda Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûn nazırlığı, Tophâne-i Âmire Meclisi reisliği, Umûr-ı Nâfia Komisyonu üyeliği, Maliye nazırlığı, Washington sefirliğinde ortaelçilik, Ticaret ve Nâfia nazırlığı gibi görevlerde bulundu. 16 Haziran 1901’de İstanbul’da vefat etti.
Öğretisi
Son dönem Osmanlı’sında matematik sahasının önde gelen isimlerinden olan Vidinli Hüseyin Tevfik Paşa, 1882 yılında Amerika’da iken hazırladığı meşhur eseri Linear Algebra’yı İstanbul’da neşretti. Bu orijinal eser, 1843 yılında İrlandalı matematikçi-astronom William Rowan Hamilton’un ortaya koyduğu ve fizik ilmine uygulanması sonucunda büyük önem kazanan kuaterniyonları konu edindi. Eserde Vidinli, Rowan’ın modeli ile Argand sisteminden hareketle, kompleks sayılar cebrini kapsayan ve uzay vektörleri kümesini oluşturan üç boyutlu cebri inşa etti. Esere bu metodun geometriye tatbikini gösteren problemler de ekledi.
Vidinli, bir grup arkadaşı ile birlikte kurduğu Cemi’yyet-i Tedrîsiyye-i İslâmiyye’nin dergisi Mebâhis-i İlmiyye’de neşrettiği makaleler ile son dönem Osmanlı’sında yeni bilimin popülerleşmesine de katkıda bulunmuştur.
Öne Çıkan Eserleri
-
Linear Algebra: İstanbul 1882, 1892.
-
Zeyl-i Usûl-i Cebr: İstanbul 1278.
-
Usûl-i İlm-i Hisâb.
-
Mahsûsât ve Gayr-i Mahsûsât.
-
Fenn-i makine: İstanbul [t.y.].
Kaynak: İslam Düşünce Atlası
Dijital Yapım: MÜSİDER ve TV5 Televizyonu
