Hayatı

Tam adı Ebû Muhammmed Sirâcüddîn Alî b. Osman el-Ûşî’dir. Fergana vadisinde, günümüzde Kırgızistan sınırları içerisinde bulunan Oş’ta doğdu. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte 490-500/1096-1106’te doğduğu tahmin edilmektedir. Mâverâünnehir bölgesinin Selçuklular, Karahanlılar ve Karahitaylar tarafından idare edildiği bir dönemde yaşayan Ûşî, başta kelâm olmak üzere fıkıh ve hadis gibi dînî ilimlerde asrında otorite olarak kabul edilen bir isimdir. Özellikle el-Emâlî adını verdiği ve Mâtürîdî akâidini 68 beyitlik manzum bir kasideyle özetlediği eseriyle bilinmektedir. 

Öğretisi

Ûşî’nin Emâlî’si, üzerine yazılmış otuzu aşkın Arapça ve Farsça şerhle birlikte birçok Türkçe tercümesiyle, Mâtürîdî akaidinin manzum şekildeki en etkili metinlerinden biri haline gelmiştir. Yekûlu’l-abdu fî bed’i’l-emâlî, li-tevhîdi bi-nazmin ke’l-lâlî (Bu kul, Emâlî’nin başlancıında inciler gibi saf ve berrak bir nazım ile tevhid ilmi için der ki) beytiyle başlayan Emâlî, tevhid esaslarını vaz ettikten sonra akâidin temel konuları olan ilâhiyyat, nübüvvât ve sem’iyyâtla ilgili konuları ele alır. Halku’l-Kur’ân, Tanrı’nın ahirette görülüp görülemeyeceği, sıfatlar, insan fiilleri gibi meselelere de temas eden Ûşî, bunları Mâtürîdî akâidi esasları etrafında ele almış, Ehl-i Sünnet ile diğer itikadî mezhepler arasındaki ihtilaflı konularda Ehl-i Sünnet itikadını savunan beyitlere de yer vermiştir.

Öne Çıkan Eserleri

  • Kasîdetü’l-Emâlî veya el-Kasîdetü’l-Lâmiyye fî’t-Tevhîd veya Kasîdetü Yekûlu’l-Abdu veya Bed’u’l-Emâlî veya Lâmiyye-i Kelâmiyye: nşr. Abdurrahman Bedevî, Mantıku Aristû, Kuveyt 1980. (Üzerine yazılmış şerhler: 1. Muhammed b. Ebibekr er-Râzî, Hidâyetu’l-İ‘tikâd; 2. İzzuddîn b. Cemâ‘a, Matlau’l-Misâl fî Akaidi’l-İslâmiyye veya Dara’u’l-Me‘âlî; 3. Şemsuddin Muhammed b. Ahmed en-Niksârî; 4. Aliyyu’l-Kârî (ö. 1014/1605), Dav’u’l-Meâlî; 5. Halil b. el-A’lâ el-Buhârî Garseddin, Nefîsu’r-Riyâz li-İ‘dâmi’l-Emrâz; 6. Alâeddin Ali b. Muhammed el-Bistâmî (Musannifek); 7. Ahmed b. İbrahim et-Tunîsî ed-Dukdusî, Nesru’l-Leâlî; 8. Ahmed en-Nâbî (ö. 1037/1627), Dav’u’l-Leâlî; 9. Muhammed b. Abdillah b. Demirtaş, el-Fevâidu’l-Marzıya).

  • el-Fetâvâ’s-Sirâciyye: Khuda Bakhsh Oriental Public Library, nr. 3138.

  • Gureru’l-Ahbâr ve Dureru’l-Eş‘âr.

  • Muhtelifu’r-Rivâye: Eser, Ebû Hafs Ömer b. Muhammed b. Ahmed en-Nesefî’nin Manzûmetu’n-Nesefî fi’l-Hilâf adlı eserine, Abdulmuhsin el-Kusayrî’nin yazdığı el-Cevâhiru’l-Manzûme adlı şerhe yazılmış bir haşiyedir. Ûşî’nin şerhine, Kadı Muhibüddîn Ebü’l-Velîd Muhammed b. Muhammed el-Halebî el-Hanefî (ö. 980/1572) İstiksâu’n-Nihâye adıyla bir hâşiye yazmıştır).

  • Nisâbu’l-Ahbâr li-Tezkireti’l-Ahyâr: nşr. Şukrî Muhammed Ayyâd, Kahire 1967.

Kaynak: İslam Düşünce Atlası
Dijital Yapım: MÜSİDER ve TV5 Televizyonu