Öğretisi

Molla Fenârî’nin yaşadığı dönem, İslam düşünce geleneğinin, ilimlerin mahiyetlerine ve açıklama getirdikleri alanlara dair kanaatlerin belirginlik kazandığı geç bir evreye tekâbül etmektedir. Bir çok ilimde ön plana çıkan Fenârî öncelikle bir dil alimi, fakih ve sufidir; ancak o aynı zamanda Kelâm ilminden övgüyle bahseden ve Râzî sistemi içerisinde konuşan bir düşünür,  mantık alanında eser veren ve eserlerine bu ilmin rengini fazlasıyla yansıtan bir mantıkçı, öte yandan ise yeri geldikçe mantıkçıları, sudurcu metafizikçileri ve kelâmcıları eleştiren bir münekkittir. Onun düşüncesi Gazâlî ve Râzî sonrası şekillenen terkip anlayışının güzel bir örneğini teşkil emekte ve bizi bu anlayışın sahip olduğu çok katmanlı karmaşık düşünce yapısıyla karşı karşıya bırakmaktadır. Onun öğretisi özellikle usûl ve metafizik alanlarında yoğunlaşmıştır.

Varlık Düşüncesi ve Metafiziği

Molla Fenari babası Mevlana Hamza’dan Sadreddin Konevi’nin eserlerini okumuş ve İbnu’l-Arabi çizgisindeki vahdet-i vücud mektebini benimsemiştir. Bu konudaki görüşlerini Konevi’nin Miftâhu’l-gayb’ına yazdığı Misbâhu’l-üns adlı eserinde genişçe ortaya koymuştur. İbnu’l-Arabi sufilerin ortaya koydukları birikimi metafizik ve kelam gelenekleriyle bir terkibe tabi tutarak nazari tasavvufun öncüsü olmuştu. Konevi ise onun tasavvuf düşüncesinin sistematik bir ifadesini ortaya koymuştu. Molla Fenari de Konevi’nin Miftah’ına yazdığı şerhle ve Aynu’l-a‘yân adlı Fatiha tefsiriyle onu izlemiştir. Bu eserlerde Fenarî’nin kavramsal düzeyde sudurcu metafiziğe yaklaştığı, bununla birlikte saf akıl eleştirisine giriştiği ve mütekellimine karşı –Konevi’ye nispetle- daha uzlaştırmacı bir yaklaşım sergilediği görülmektedir.

Temel Soruları

Varlığın birliği nasıl açıklanabilir?

Hanefi usulünün amelî alanda açtığı imkanlar nelerdir?

Tefsir ilminin mahiyeti nedir?

Öne Çıkan Eserleri

  • Aynu’l-Âyân: Tefsîru Sûreti’l-Fâtiha. (Telif) İstanbul: 1326.
  • Tâlika alâ Evâili Keşşâf. (Talik) Süleymaniye ktp. Şehid Ali Paşa, no: 183.
  • Fusûlü’l-Bedâî fî Usûlü’i-Şerâî. (Telif) İstanbul: 1289.
  • Misbâhu’l-Üns Beyne’l-Ma‘kûl ve’l-Meşhûd. (Şerh) nşr. Muhammad Hacevi. Tahran.
  • Şerh-i İsagoci. (Şerh) İstanbul.
  • Şerhu Dîbaceti’l-Mesnevî. (Şerh) Matbaa-i Âmire, 1288.

Kaynak: İslam Düşünce Atlası
Dijital Yapım: MÜSİDER ve TV5 Televizyonu