Hayatı
Abdülbâki Nâsır Dede, Yenikapı Mevlevihânesi yanında şeyh efendiye tahsis edilmiş Harem Konağı’nda dünyaya geldi. Babası Yenikapı Mevlevihânesi şeyhi Kütahyalı Ebubekir Dede, annesi ise XVIII yüzyılın en kudretli sanatkârları arasında gösterilen Kutbünnâyî Osman Dede’nin (ö. 1730) kızı Saide Hanım’dır. Abisi, babasının ardından Yenikapı Mevlevihânesi şeyhi olan Ali Nutkî Dede (ö. 1804) ve kardeşi Abdürrahim Künhî Dede’dir (ö. 1831). İlk tahsilini babasından alan Nâsır Dede, henüz çocuk denecek yaşta iken 1775 senesinde onu kaybetti. Daha sonra amcası oğlu Sahih Ahmet Dede ve abisi Ali Nutkî Dede’nin himayesinde eğitimini sürdürdü. Aynı zamanda Milasmüftüzâde Halil Efendi’den Arapça, Farsça başta olmak üzere İslami ilimleri tahsil etti. Nâsır Dede henüz küçük yaşlarda semaya başlamış ve çilesini tamamlayarak dede ünvanını almıştır. Şehzâde Sultan Selim’in akranı olup onunla arkadaşlık yapmıştır. Beraber Kemani Hızır Ağa’nın rahle-i tedrisinden geçmişlerdir. Edebiyat ve sanatın zirvesi olarak kabul edilen Mevlevihâne ortamında neşvünema bulan Abdülbâki Nâsır Dede, pek çok ilim erbâbı ve sanatkârın meclisinde bulunmuştur. Bu vesileyle tasavvuf, edebiyat ve mûsikî gibi ilim sahalarında dönemin üstatlarından istifade etme fırsatına nail olur. Husûsen Yenikapı Mevlevihânesi çevresinden Osman Dede, Tarikatçı Mehmet Dede, Şukûfeci Hüseyin Dede, Âyinhân Raif Dede’yi zikretmek gerekir. Abdülbâki Nâsır Dede, babasının vefatının ardından mevlevihânenin şeyhliğine geçen abisi Ali Nutkî Dede’nin neyzenbaşısı olarak görev yapmıştır. Daha sonra tahta geçen Sultan III. Selim ve Sultan II. Mahmud’dan yakın ilgi görmüştür. Padişah efendiler bu muhabbetten ötürü Mevlevihâne’ye ihsanlarını ve iltifatlarını eksik etmemişlerdir. Hatta Abdülbâki Nâsır Dede mûsikîye dair Tedkîk ü Tahkîk ve Tahrîriyye adlı eserlerini Sultan III. Selim’in teşvikleri ile kaleme almıştır. Abdülbâki Nâsır Dede biraderi Ali Nutkî Dede’nin derslerine iştirak ederken talebeler arasında Hammamizâde İsmail Dede ve Şeyh Galip de vardı. Daha sonra Hammamizâde İsmail, uzun müddet Nâsır Dede’nin rahle-i tedrisatında başta ney sazı olmak üzere mûsikînin inceliklerini öğrenir. Nâsır Dede icranın yanında mûsikî nazariyesine merak salar. Bu hususta daha önceden yapılmış çalışmaları dikkatle inceler. Tedkik ü Tahkîk adlı eserinde makamları karşılaştırmalı olarak izah etmesi, dönemin makam anlayışının ortaya konulması bakımından önemlidir. Makamlar konusunda hocası Kemani Hızır Ağa’nın Tefhîmü’l-Makâmât’ından oldukça istifade etmiştir. Tedkîk ü Tahkîk mûsikî nazariyesine dair makamlar, terkipler ve usullerin yer aldığı konuları muhtevidir. Diğer eseri Tahrîriyye ise Abdülbâki Nâsır Dede’nin kendine ait ebced nota sisteminin anlatısını ve bu nota ile yazılmış dört eseri içermektedir. Ancak Nâsır Dede’nin nota sistemi kendi döneminde rağbet görmemiştir. Özellikle Hamparsum Limonciyan’ın tertip etmiş olduğu ve kendi ismini verdiği Hamparsum notası o dönemde yaygın olarak kullanılmıştır. Ardından Mızıka-i Hümâyûn’da Batı tarzı müziğin yaygınlaştırılması ile birlikte Batı notası kullanılmaya başlanmıştır. Beste hususunda kendisine ait çok fazla malumat bulunmamakla beraber Isfahan ve Acem-Buselik makamında iki Mevlevi ayini bestelediği kayıtlarda ifade edilmektedir. Bu ayinlerden Acem-Buselik günümüze kadar gelmiş olup muhtelif vesilelerle halen icra edilmektedir. Abdülbâki Nâsır Dede aynı zamanda Ruh-efzâ, Hisar-Kürdi, Gül-ruh, Dil-dar, Dil-âviz makamlarını, Şirîn adını verdiği 22 zamanlı bir usûl terkip etmiştir.
Abdulbaki Nâsır Dede 1794 yılında Mevlevihânenin kafesçisi Şerife Ayşe Hatun’un kızı Şerife Fatma Hanım’la evlenmiştir. Bu evlilikten yedi çocuk dünyaya gelmiş, ancak dördü küçük yaşta hastalıktan vefat etmiştir. Geriye kalan üç evladı Hüseyin Receb el-Hüsnî, Osman Selahaddin ve Ayşe Sıdıka’dır. Nâsır Dede 20 Cemaziyelevvel 1239/25 Mart 1821 tarihinde Cuma gecesi vefat etmiştir.
Öne Çıkan Eserleri
-
Divân-ı Eş‘âr: Süleymaniye Ktp., Nafiz Paşa, nr. 941.
-
Şerh-i Ta'rib-i Şâhidî: Süleymaniye Ktp., Nafiz Paşa, nr. 1443.
-
Tedkîk u Tahkîk: Süleymaniye Ktp., Nafiz Paşa, nr. 1242/1; Tedkîk ü Tahkîk: İnceleme ve Gerçeği Araştırma, çev. Yalçın Tura, Pan Yayıncılık, İstanbul 2006.
-
Tahrîr u Tahririyyeti'l-Musıki: Süleymaniye Ktp., Nafiz Paşa, nr. 1242/2.; Süleymaniye Ktp., Esat Efendi, nr. 2898.
-
Tercüme-i Menâkıbü'l-Ârifin: Süleymaniye Ktp., Nafiz Paşa, nr. 1126.
-
Defter-i Dervişân: Süleymaniye Ktp., Nafiz Paşa, nr. 1194.
Kaynak: İslam Düşünce Atlası
Dijital Yapım: MÜSİDER ve TV5 Televizyonu
