tv5.com.tr yazarı Kazım Kazımov "Sovyetler Birliği'nin öldüğü gün: 19 Ağustos, SSCB neden ve nasıl dağıldı?" başlıklı bir yazı kaleme aldı. İşte yazının tamamı..
Takvimler 19 Ağustos 1991'i gösterdiğinde Moskova'da tank sesleri duyulmaya başladı. Aynı dakikalarda Devlet televizyonu (ülkede zaten tek bir televizyon kanalı vardı) Çaykovski'nin "Kuğu Gölü Balesi'ni" oynatmaya başladı. Ekranlarda bale gösterilse de aslında Moskova'da darbe oluyordu. Katı komünistler, KGB ve ordu Sovyetler Birliği'ni kurtarmak için yönetime el koymuştu. Lakin her şey cuntacılar içim ters gidecek de facto SSCB 19 Ağustos 1991'de "ölecek" ve 26 Aralık'ta üzerine toprak atılacaktı.
Lenin-Stalin dönemi kuruluş ve totaliterleşme
Çöküşe giden yolu anlamak için biraz başa dönelim: Sovyetler Birliği'nin nasıl dağıldığı hâlâ dünyada büyük bir tartışma konusudur. "Sovyetler Birliği nasıl dağıldı? sorusuna "ABD dağıttı" "NATO dağıttı" "ekonomisi çöktü" hatta komplo teorisyenlerinin sevdiği "Batı tarafından yetiştirilen ajan Gorbaçov dağıttı" cevabını duyarız. Bu cevapların üçü tam olarak hakikati yansıtmazken "ajan Gorbaçov" ifadesi kökünden yanlış. Çünkü SSCB'nin önce Genel sekreteri ve 1990'da cumhurbaşkanı olan Gorbaçov, yıllarca partiye hizmet etmişti, KGB tarafından hayatı en ince detayına kadar araştırılmıştı ve ideolojik olarak reformist sosyalistti ve dünyanın en büyük devletinin lideriyken SSCB sonrası sıradan bir emekliye dönüştü.
Şimdi konumuza gelirsek 1922 yılında SSCB Lenin liderliğinde Rusya, Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan, Ukrayna ve Belarus komünist parti liderlerinin ortak imzasıyla kurulmuştu. Lenin'in 2 yıl sonra ölümünün ardından iş başına geçen Gürcü kökenli Stalin(Koba Çuganaşvili) SSCB'yi hızla işçi devletinden totaliter parti rejimine dönüştürdü. Stalin'in ölümünden sonra iktidara gelen Kruşçev döneminde yumuşamalar olduysa da sosyal hayattaki canlanma ekonomiye yansımadı.
Durgunluk Dönemi: Sovyetler Zayıflıyor
İkinci dünya savaşından sonra hızla gelişen SSCB ekonomisi 1960'larda %3 1970'lerden sonra %2.5 büyümeye başladı. Kruşçev'in son yılları, ondan sonra gelen Brejnev, Andropov ve Çernenko dönemi politikada Gerentokrasi (yaşlılar iktidarı) ekonomide ise Zastoy (Rusça: Застой-durgunluk) dönemi oldu. Bu dönemde Stalin sonrası yumuşamalar devam etse de tek parti rejimi ve partinin gören gözü duyan kulağı olan KGB'nin toplum üzerindeki baskısı varlığını korudu. Stalin döneminde sadece kauçuk ithal eden SSCB'de ithalat artmaya başladı, buğday dahi ithal edildi. Durum kötüleşirken 1970'lerde petrol fiyatlarının katlanması SSCB'nin işine yaradı. Tabii bu dönemde genel olumsuz havanın yanı sıra bir takım olumlu gelişmeler de yaşandı. SSCB uzaya ilk insan Yuri Gagarin'i gönderdi, silah sanayisi genişledi, vatandaşların eğitim düzeyi yükseldi, kültürel faaliyetler genişledi, barınma sorunu büyük ölçüde giderildi, hayat standartları yükseldi. Lakin SSCB'nin çok daha büyük sorunu vardı: Soğul Savaş. 1960'larda Berlin ve Küba kriziyle Soğuk Savaş kızıştı ve maliyeti bir hayli arttı. ABD, SSCB'ye karşı geniş bir cephe kurdu. Soğuk Savaş SSCB'yi tüketmeye başladı. Zbigniew Brzezinski ve Henry Kissinger gibi global stratejistler karşısında yaşlı Sovyet liderleri ciddi mücadele yöntemi ortaya koyamadı. Sovyetler Birliği 1960'lardan itibaren birçok yanlış adım attı. 1. "Sosyalizmi yaymak" namına Doğu Avrupa, Uzak Doğu, Afrika, Latin Amerika ve Küba'ya hiçbir zaman ödenilmeyecek her türlü destek verildi ve büyük jestler yapıldı(örnek olarak: SSCB Küba'dan şeker kamışını piyasa fiyatından defalarca paha fiyata alıyordu). 2. Silahlanmaya harcanan para milli gelirin %40'nı aşmıştı. Ayrıca SSCB Doğu Avrupa'da ve birçok diğer Doğu Bloğu ülkelerinde ordu tutuyordu. Bu da yetmezmiş gibi 1979'da SSCB Afganistan'a girdi ve burada 10 yıllık pahalı bir savaş yaşandı. Tüm bunların yanı sıra 1970'lerde SSCB'de rüşvet ve devlet malının gasp edilmesi hızla yaygınlaştı. Kısa sürede yasa dışı ekonomi ortaya çıktı. 1980'li yıllara gelindiğinde parasını silaha ve fakir müttefiklerine harcayan, Afganistan'da tüm Batı'yla savaşan ekonomisi durgun, içte hoşnutsuzluğun ve çürümenin hızla yükseldiği, yaşlı yüzlerin yönettiği bir SSCB vardı.
Reform için yeni lider: Gorbaçov.
1985'in Mart ayında sadece 13 ay önce iktidarı devralan Çernenko öldüğünde devletin karar mercii olan Politbüro genç bir lider seçme kararı aldı. Ve Genel Sekreterliğe genç sayılabilecek 54 yaşında, partiden yetişme, eğitimli iyi konuşan ve enerjik Mihail Gorbaçov, getirildi. Gorbaçov gelir gelmez reformlardan ve yenilenmeden bahsetmeye başladı.
Ve iki temel doktrin ortaya koydu ilki Perestroyka(Rusça: Перестройка-yeniden inşa) ve ikincisi Glasnost(Rusça: Гласност-açıklık). Gorbaçov temel maksadının SSCB'yi demokratikleştirmek ve ekonomisini yeniden inşa etmek olduğunu açıkladı. Lakin ilk günlerde umut veren "demokratik" Gorbaçov'un kısa sürede kendi vatandaşlarının kanını dökmekte Stalin'den ve ekonomide yaptığı vahim hatalarla Mao'dan geri kalmayacağını gösterecekti...
P.S Yazının ikinci kısmı yarın yayınlanacak.
