Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde, bütçe görüşmelerinde hep eleştiri konusu olan Sudan'da arazi kiralama Türk Sudan Uluslararası Tarım ve Hayvancılık Anonim Şirketi, Cumhurbaşkanlığı Kararı ile tasfiye edildi.
Mehdi Eker’in tarım bakanlığı döneminde, 2013 yılında Sudan’da tarımsal üretim yapmak üzere 99 yıllığına 780 bin 500 hektar tarım arazisi kiralanması gündeme geldi. Geçen 10 yılın sonunda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan imzası ile bugünkü Resmi Gazete’de yayınlanan kararla Sudan ve Türkiye arasında kurulan ortak şirketin tasfiyesine karar verildi.
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Burhan başkanlığında gerçekleşen temaslar sonucunda Sudan’da ilk etapta 100 bin hektarlık alanın yani 1 milyon dönüm tarım arazisinin işletmeye alınmasıyla ilgili görüş birliğine varıldığını açıklanmıştı.
Ali Ekber Yıldırm'ın Tarım Dünyası'nda yer alan haberine göre, Türk Sudan Uluslararası Tarım ve Hayvancılık Anonim Şirketi, Cumhurbaşkanlığı Kararı ile tasfiye edildi. Karar 1 Aralık 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayınlandı. Böylece, Adalet ve Kalkınma Partisi(Ak Parti)’nin 10 yıldır süren, Sudan’da tarımsal üretim yapma macerası sona erdi.
İlk olarak Mehdi Eker’in tarım bakanlığı yaptığı dönemde, 2013 yılında Sudan’da tarımsal üretim yapmak üzere 99 yıllığına 780 bin 500 hektar tarım arazisi kiralanması gündeme geldi. 2015 yılında ortak şirket kuruldu. Bu arazilerde hem devlet hem özel sektör tarımsal üretim yapacaktı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan imzası ile bugünkü Resmi Gazete’de yayınlanan karar ile Sudan ile Türkiye arasında kurulan ortak şirketin tasfiyesine karar verildi. Resmi Gazete’de yayınlanan kararda, “Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğünün bağlı ortaklığı olan Türk Sudan Uluslararası Tarım ve Hayvancılık Anonim Şirketinin tasfiyesi hakkındaki ekli Kararın yürürlüğe konulmasına, 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 22′ nci ve 38′ inci maddeleri ile 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 4'üncü maddesi gereğince karar verilmiştir.”
Kadrolar da iptal edildi
Resmi Gazete’de yayınlanan Karar ile Türk Sudan Uluslararası Tarım ve Hayvancılık şirketindeki kadro ve pozisyonlar da iptal edildi. Karar’da özetle şu bilgilere yer verildi: “Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğünün (TÎGEM) bağlı ortaklığı olarak kurulan Türk Sudan Uluslararası Tarım ve Hayvancılık Anonim Şirketinin (Şirket) tasfiye edilmesine karar verilmiştir.
Tasfiye işlemleri ilgili mevzuat kapsamında yürütülerek ortaklık payından kaynaklı tüm hak ve yükümlülükler TİGEM’e devredilir.
Şirketin, 14/7/2021 tarihli ve 2021/362 sayılı Cumhurbaşkanı Karan ile ihdas edilen kadro ve pozisyonları iptal edilerek, 22/1/1990 tarihli ve 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin eki (I) ve (II) sayılı cetvellerin ilgili bölümlerinden çıkarılmıştır.”
Şirket'in yüzde 80'i TİGEM, yüzde 20'si Sudan’a aitti
Türk Sudan Uluslararası Tarım ve Hayvancılık Anonim Şirketi 2015 yılında kuruldu. Şirket sermayesinin yüzde 80’i, Tarım ve Orman Bakanlığı Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğüne, yüzde 20’si Sudan’a aitti. Türkiye’nin Sudan’da tarımsal üretim yapması konusundaki çalışmalar Mehdi Eker’in bakanlığı döneminde başladı. Faruk Çelik ve Bekir Pakdemirli döneminde ise konu sürekli gündemde tutuldu.
Faruk Çelik: Sudan’da tarım, vizyon meselesi
Dönemin Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Faruk Çelik, bunun vizyon meselesi olduğunu söylemişti.
Çelik, Sudan’da kiralanan tarım arazisine yönelik eleştirilere şu yanıtı vermişti: “Sudan konusu bir vizyon meselesidir. Birçok ülke, başka ülkelerden 202 milyon hektar tarım arazisi kiralamış durumda. Dünya uzayda bitki üretimi ile meşgul olurken, sizin dünya coğrafyasındaki atıl arazilerin değerlendirilmesi noktasında bir görüşünüz yoksa vay halinize.”
Pakdemirli: Sonunda arazimize kavuştuk
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçildikten sonra Tarım ve Orman Bakanlığı görevine Bekir Pakdemirli getirildi. Pakdemirli ilk yurtdışı gezilerinden birisini Eylül 2018’de Sudan’a yaptı. Anadolu Ajansı’nın 12 Eylül 2018 tarihli haberinde Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, “Türkiye ile Sudan arasındaki tarım ve hayvancılığa dayalı iş birliğinin hayata geçirilmesinde önemli mesafeler kat ettik.” demişti.
Pakdemirli, Sudan’da helikopterle ve karadan tarım arazilerini gezdikten sonra özetle şunları söyledi: “En sonunda arazimize kavuşmuş olduk, şimdi içindeyiz. Bu araziyi Kasım ayından itibaren tamamen Sudan hükümetinden teslim almış olacağız. Türk hükümeti olarak örnek çiftlik ve örnek üretim yapılması konusunda her türlü adımı atmış olacağız.”
Türkiye ile Sudan’ın asırlara dayanan bir kardeşliği olduğunu vurgulayan Pakdemirli, burada üretim yapma amacının sadece Türkiye’nin değil Sudanlıların da faydasına olacağını dile getirdi. Pakdemirli, bu arazilerde üretilen ürünlerin üçüncü ülkelere de sevk edileceğine dikkati çekerek, “Bu seyahatimizde Türkiye ile Sudan arasında birçok konuda adımlar attık. Yeni anlaşmalar imzaladık.” ifadesini kullandı.
Erdoğan'ın talimatı neydi?
Sudanlılara Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın selamını ileten Pakdemirli, “Yaklaşık 2 ay önce bakan olduğumda, Başkanımızın bana ilk emri ‘Sudan’da kardeşlerimiz var, Sudan’a git, onlarla iş yap.’ olmuştu. Yani sizler için buradayız.” dedi. Pakdemirli, Türkiye’nin de büyük arazileri olduğunu ancak gıda güvenliğini sağlayabilmek için Sudan’da bulunduklarını anlattı.
Pilot çiftlik kurulacaktı
Sudan’da tarım arazisinin kiralandığı dönemde Devlet Başkanı Ömer el-Beşir’di. 2019’da ülkede aylar süren ayaklanmaların ardından Ömer el- Beşir devrildi. 2021 yılında darbe ile iktidara gelen Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı Abdulfettah El-Burhan, Ağustos 2021’de Ankara’ya gelerek Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı ziyaret etti. O ziyaret ile Türkiye’nin Sudan’da tarım yapması bir kez daha gündeme geldi.
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Abdulfettah El-Burhan görüşmesi sonucunda Sudan’da ilk etapta 100 bin hektarlık alanın yani 1 milyon dönüm tarım arazisinin işletmeye alınmasıyla ilgili görüş birliğine varıldığını açıkladı. Oktay, şunları söyledi: “Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğünün (TİGEM) pilot çiftlik projesi öncülüğünde bu alanda başlatılacak tarımsal üretim işbirliği, Türk iş insanlarımız için Sudan’da önemli bir yatırım fırsatı sunarken aynı zamanda Sudan’a istihdam, tarımsal teknoloji ve gıda arz güvenliği gibi alanlarda katkı sağlayacaktır.”
Sudan'da toprak kiralamanın 10 yıllık hikayesi
– AK Parti Hükümeti, her dönem Sudan’a özel ilgi gösterdi. Özellikle tarım konusunda bu ülkeyle işbirliği için çalışmalar yıllarca sürdürüldü. Türkiye’nin Sudan’da arazi kiralama girişimi ilk olarak 2013 yılında Mehdi Eker’in bakanlığı döneminde başladı.
– Sudan’da 99 yıllığına 780 bin 500 hektar tarım arazisi kiralandığı, bu arazilerde hem devlet hem özel sektörün tarımsal üretim yapacağı duyuruldu.
– Bakanlar Kurulu’nun 9.11.2015 tarih ve 2015/8234 sayılı kararı ile onaylanan ” Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Sudan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında İkili Tarımsal İşbirliği ve Ortaklığına İlişkin Anlaşma”ya dayanılarak “Türk Sudan Uluslararası Tarım ve Hayvancılık Anonim Şirketi kuruldu. Şirket sermayesinin yüzde 80’i, Tarım Bakanlığı Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğüne, yüzde 20’si Sudan’a ait.
– Türkiye-Sudan Ticaret ve Ekonomik Ortaklık Anlaşması Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 24 Aralık 2017 tarihinde Sudan’a gerçekleştirdiği ziyaret sırasında dönemin Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi ve Sudan Cumhuriyeti Ticaret Bakanı Hatim El Sir Ali tarafından imzalandı.
– Nisan 2019’da Sudan’da darbe ile yönetim devrilince, Türkiye’nin bu ülkedeki tarımla ilgili faaliyetleri belirsizlik sürecine girdi.
– 2019’da Sudan ile imzalanan Ekonomik Ortaklık Anlaşması bir kez daha toprak kiralama meselesini gündeme getirdi.
– 2021 yılında darbe ile iktidara gelen Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı Abdulfettah El-Burhan, Ağustos 2021’de Ankara’ya gelerek Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile görüştü. O ziyarette de Türkiye’nin Sudan’da tarım yapması yine gündeme geldi. Görüşme sonrasında Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay özel sektöre Sudan’da tarım alanında yatırım çağrısı yaptı.
– Sudan’da tarımsal üretim yapma macerası, 1 Aralık 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Cumhurbaşkanlığı Kararı ile Türk Sudan Uluslararası Tarım ve Hayvancılık Anonim Şirketinin (Şirket) tasfiye edilmesi ile son buldu.
