Karar Gazetesi'nden Berfu Kargı'nın haberine göre, Anayasa Mahkemesi, 24 Eylül 2024 tarihli kararıyla, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 334. maddesinin ikinci fıkrasındaki "Kamuya yararlı dernek ve vakıflar,..." ibaresini Anayasa'ya aykırı bularak iptal etti. Kararın Resmî Gazete’de yayımlanmasından itibaren dokuz ay sonra yürürlüğe gireceği açıklandı. Bu karar, özel hukuk tüzel kişilerini ilgilendiren önemli bir düzenleme olarak dikkat çekiyor.
TARTIŞMALI DÜZENLEME ANAYASA'YA AYKIRI BULUNDU
Söz konusu düzenleme, yalnızca kamuya yararlı dernek ve vakıfların mali açıdan zor durumda olmaları hâlinde adli yardımdan faydalanmasını öngörüyordu. Özel hukuk tüzel kişileri ise bu kapsamın tamamen dışında bırakılmıştı. Bu durumun mahkemeye erişim hakkını sınırladığı ve adil yargılanma hakkını ihlal ettiği gerekçesiyle düzenleme Anayasa Mahkemesi’ne taşınmıştı.
Başvuruda, düzenlemenin özel hukuk tüzel kişilerinin hak arama özgürlüğünü ve mahkemeye erişim hakkını aşırı derecede zorlaştırdığı hatta fiilen imkânsız hâle getirdiği belirtilerek, düzenlemenin ölçüsüz bir sınırlama getirdiği ileri sürüldü.
MAHKEMEDEN ÖRNEK KARAR
Anayasa Mahkemesi, itiraz konusu kuralı incelerken 17 Mayıs 2023 tarihli Kemtaş Tekstil kararına atıfta bulundu. Bu kararda, özel hukuk tüzel kişilerinin de gerçek kişiler gibi hukuk düzeni tarafından borç ve yükümlülüklerle donatıldığına dikkat çekilmişti. Mahkeme, yargılama giderlerini karşılayamayacak durumda olan tüzel kişilerin adli yardım imkânından mahrum bırakılmasının hak arama özgürlüğünü engellediğini ve bu durumun nimet-külfet dengesini bozduğunu ifade etmişti.
KATEGORİK YASAK MEŞRU GÖRÜLMEDİ
Mahkeme, sadece kamuya yararlı dernek ve vakıflara adli yardım hakkı tanıyan düzenlemenin, özel hukuk tüzel kişileri açısından meşru bir amaca hizmet etmediğine hükmetti. Mahkeme, bu tüzel kişilerin dava açma ve savunma haklarını ekonomik zorluklar nedeniyle kullanamamasının, adil bir yargı sistemiyle bağdaşmadığını belirtti.
Anayasa Mahkemesi kararında, "Gerçek kişiler gibi hak ve borçlara sahip olan özel hukuk tüzel kişilerinin ekonomik durumları dikkate alınarak yargılama masraflarından muaf tutulmaları, adaletin temel prensiplerinden biridir. Bu düzenlemenin mevcut hâliyle, mahkemeye erişim hakkını ölçüsüz şekilde sınırladığı ve Anayasa'ya aykırı olduğu sonucuna varılmıştır," ifadelerine yer verildi.
Adli Yardımda Eşitlik Yolu Açılıyor
Kararın, özellikle küçük ölçekli işletmeler ve mali açıdan zor durumda olan özel hukuk tüzel kişileri için önemli bir adım olması bekleniyor. Yeni düzenleme yapılana kadar, kamuya yararlı olmayan dernek, vakıf ve şirketlerin adli yardımdan yararlanması mümkün olabilecek.