Yüksek enflasyon, artan fiyatlar ve düşen alım gücü nakit ihtiyacını büyüttü. Tedavüldeki en yüksek banknot olan 200 TL tüm diğer küçük kupürleri kovsa bile onun da tek başına bir anlamı kalmadı artık. Bir alışveriş için onlarca banknot taşımak zorunluluğu bankacılık sektörünü de zorluyor.
Ekonomim'den Şebnem Turhan'ın haberine göre; Merkez Bankası verilerine göre yaklaşık 15 yılda tedavüldeki banknotların payı büyük bir değişim gösterdi, 2010 Ocak’ta banknotların yüzde 16’sı 200 TL iken şimdi artık yüzde 80,4’ü 200 TL’lik kupür. ATM’lerde ise devrim gibi değişiklikler var son 1 yılda artık günde 2 kere değil 3 kere dolduruluyorlar ve koyulan nakdin yüzde 75’i 200 TL’lik, yüzde 25’i ise 100 TL’lik kupürden oluşuyor. 100 TL altı banknotun artık ATM ve piyasada ne yeri ne de gücü kalmadı.
2018 yılından itibaren uygulanmaya başlayan ve pandemi sonrasında artan geleneksel olmayan düşük faiz politikası enflasyonu ve döviz kurlarını hızla arttırdı. Bu artış TL’nin alım gücünün de azalmasına yol açtı, nakit ihtiyacının karşılanabilmesi için deste deste banknotlar taşınmak zorunda kaldı. Bu ihtiyacın verilere yansıması dikkat çekici.
2010’da en büyük pay 100 TL’nindi
Türkiye 2005 yılında paradan 6 sıfır atarak Yeni Türk Lirası’na geçti, TL’nin önündeki yeni ibaresi Ocak 2009’da kaldırıldı ve bir yılsonunda ise Yeni Türk Lirası tamamen tedavülden kalktı. Bu durum Ocak 2010’dan itibaren şu an tedavülde bulunan banknotları karşılaştırma imkanı da sağlıyor. Ocak 2010 yılında tedavüldeki banknotların sadece yüzde 16’sı 200 TL’lik kupürlerden oluşurken, 100 TL’nin payı yüzde 41,62, 50 TL’nin payı yüzde 28,52, 10 TL’nin payı yüzde 3,12, 5 TL’nin payı da yüzde 1,37 seviyesinde bulunuyordu. Aradan geçen 15 yılda ilk büyük değişiklik 2019 yılında yaşandı. 2018 sonuna kadar yüzde 30’un altında bulunan 200 TL’lik kupürlerin toplam içindeki payı yüzde 30’u aştı. 2021 sonunda yüzde 40 geçildi, 2022 Ağustos'ta artık tedavüldeki banknotların yüzde 50'si 200 TL'lik kupürlerden oluştu. 2023 Mayıs'ta yüzde 60 aşıldı, 2024 Ocak'ta ise yüzde 70'in üzerine çıkıldı. Tarihte ilk kaz yüzde 80'nin üzerine ise Ekim 2024 itibariyle ulaşıldı. Merkez Bankası verilerine göre tedavüldeki banknotların tutar olarak yüzde 80,4'ü 200 TL'lik kupürlerden, yüzde 15,01'i 100 TL'lik kupürlerden, yüzde 2,65'i 50 TL'lik kupürlerden, yüzde 0,83'ü 10 TL ve yüzde 0,36'sı 5 TL'lik kupürlerden oluştu.
200 TL’nin payı ilk kez yüzde 80’i ekimde aştı
Böylece 15 yılda 200 TL’lik kupürlerin toplam içindeki payı yüzde 403 artarak yüzde 80,4’e çıktı. Bu durum daha büyük banknot ihtiyacını doğursa da Merkez Bankası’nın bu yönde bir hazırlığı yok. Merkez Bankası Başkanı Fatih Karahan geçmiş dönemlerde yaptığı açıklamalarında tedavüldeki kupür kompozisyonuyla ilgili değerlendirmeler yaptıklarını nakit dışı ödeme araçlarındaki gelişmelerin de değerlendirilerek karar aldıklarını ve şu anda kupür çalışması olmadığını söyledi. Karahan mevcut kupürlerle devam ettiklerini ancak dönem dönem değerlendirmeler de yaptıklarını ekledi.
ATM’lerin günde doldurma sıklığı 2’den 3’e çıktı
Mevcut kupürlerle devam edilmesi piyasadan ve ATM’lerden küçük kupürlü banknotları silip atıyor. Bunun yanı sıra bankacılık sektörünün maliyetleri de artıyor. Bankacılık sektörü kaynaklarının verdiği bilgiye göre daha önce günde 2 defa doldurulan ATM’ler son 1 yıldır günde 3 defa dolduruluyor. Maaş günleri olan 1 ve 15’lerinde bunun yanı sıra bayram tatilleri öncesinde ise ATM’lerin doldurma periyodu günde 4-5’i buluyor. Uzun bayram tatilleri öncesinde sık sık ATM’lerde para kalmadığına yönelik şikayetler de yoğunlaşıyor. Bankacılık sektörü kaynaklarının verdiği bilgiye göre ATM’lerin doldurma sıklığının yanı sıra bir diğer değişiklik içine konulan kupürlerde oldu. Artık tüm tedavüldeki banknotlar ATM’de kendine yer bulamıyor. Kaynağın verdiği bilgiye göre ATM’lerin yüzde 75’i 200 TL’lik kupürlerle, yüzde 25’i ise 100 TL’lik kupürlerle dolduruluyor. Bazı bankalar çok az bir oranda da olsa 50 TL’lik banknot koymaya devam ediyor ancak sektör kaynaklarının verdiği bilgiye göre yer sıkıntısı nedeniyle yakında onların da 50 TL’yi tamamen kaldırmaları bekleniyor.
Geri dönüşümlü ATM’lere ilgi arttı
Zaten alım gücü oldukça düşük olan 50 ve altı kupürlü banknotlar her yerden silinmeye devam ediyor, zaten Merkez Bankası istatistikleri de bunu gösteriyor. 200 TL hakimiyeti ele geçirirken son 15 yılda 50 ve altı kupürlerin de payı geriledi. Merkez Bankası verilerine göre 2010 Ocak’ta 50 TL’lik banknotun payı yüzde 28,52 idi ve Ekim 2024'te payındaki azalma yüzde 90,7 oldu, 10 TL'lik ve 5 TL'lik banknotların payında azalma sırasıyla yüzde 73,53 ve yüzde 73,37 oldu.
Bankacılık sektörü ATM doldurma maliyetlerini azaltmak için son yıllarda geri dönüşümlü ATM’Lerin kullanımını arttırdı. Normal ATM’lere göre daha maliyetli olsa da sık sık doldurulan ATM’ler yerine yatırılan nakdi de para çekimine yönlendirebilen ATM’lerin tercihi arttı bankacılık sektöründe.
